Kurdî News Agency

Hat ragihandin ku teknolîjiya motora nû ku ji aliyê endezyarê sêwirandinê ya bilind İsmail Berber ve hat pêşvebirin û berê ji bo raya giştî hat pêşkêşkirin, li gorî baweriyên giştî “bê sotemenî” ne, lê pergaleke hîbrîd e ku ji atmosfer û şertên derdorê hêz û amûra xwastinê berhev dike. Ev teknolîjî ku bi navê “Pergala Xwastinê ya Motora Jetê ya Bi Veguherîna Plazmayê” tê binavkirin, prensîbên elektromagnetîk, magnetohîdrodînamîk (MHD) û plazmaya ne-termal (NTP) di nav avahiyeke yekgirtî de bi hev re têk dike ku bi qanûnên fîzîkê yên heyî re li hev tê.

Pergala ku hat pêşvebirin armanca çêkirina hêzê ji tunehiyê nake, lê molekûl, faz û hêza ku di atmosfer û derdorê de hene dixebitîne da ku hem xwastin û hem jî hêza elektrîkî hilberîne. Tê gotin ku ev nêrîn, rêbazên ku bi dirêjahiya demê di edebiyata zanistî de cih girtine, wek teknolîjiyên hîdrojenê, aktûatorên plazmayê, kontrola herîkê ya magnetîk û vegerandina hêzê, bi cara yekem di avahiyeke pir-qatan û yekgirtî de bi hev tîne.

Bersiva teknîk li nîqaşên emîsyon û plazmayê

Her çend di raya giştî de baweriyeke berfireh heye ku pergalên bingehî yên plazmayê emîsyonên zirardar çêdikin, lê avahiya ku ji aliyê Berber ve hatiye pêşvebirin prosesên parçekirina nukleer an jî tevlihevkirina nukleer nahêle. Pergal izotopên radyaktîf çê nake û plazma bi temamî di nav şertên ku bi magnetîk tê girtin de dixebite. Ji ber ku plazma bi tu rûyeke fîzîkî re têkilî nake, tê gotin ku NOx û hilberên alî yên toksîk ku di motorên jetê yên klasîk de têne dîtin, çê nabin.

Rêbazên ku têne bikaranîn tê de teşwîqa plazmayê ya ne-îyonîzker a bingehî li ser frekansên radyoyê, plazmaya ne-termal û îyonîzasyona MHD ya hilbijartî hene. Tê gotin ku ev nêrîn çareseriyeke endezyarî ya pir-qatan pêşkêş dike ku ji lêkolînên pêşketî yên xwastina plazmayê wek VASIMR zêdetir derbas dibe.

“Çawa firîna dirêj-demî pêk tê?”

Îddîaya firîna dirêj-demî bi avahiyeke hîbrîd a li ser vegerandina hêzê bingehkirî tê ravekirin. Avahiya motora-jenêratorê ya bi şaftê elektromagnetîk, vegerandina hêzê bi rêya çerxa plazmayê, hilberîn û bikaranîna heman demê ya hîdrojenê û qatanên cûda yên depokirina hêzê destûr didin ku pergal bi awayek dînamîk balansa hêza xwe birêve bibe. Ev nêrîn wek sepana yekgirtî ya jenêratorên regeneratîf û pergalên hêza hîbrîd yên ku niha di qadên parastin û fezayê de têne pêşvebirin tê nirxandin.

“Bi patentê re qeyd kirî û di qonaxa pêşvebirinê de ye”

Ev ku teknolîjî tenê ramaneke teorîkî nîne, bi belgeyên fermî tê piştrastkirin. Serlêdana bi navê “Pergala Xwastinê ya Motora Jetê ya Bi Veguherîna Plazmayê” bi navê İsmail Berber di sala 2021’an de ji aliyê Enstîtuya Patent û Marka ya Tirkî (TÜRKPATENT) ve hate qeyd kirin û bû patent. Dema ku xebatên prototîpê yên bi armanca astê TRL-5 didomin, hat ragihandin ku di çarçoveya peymanên razîbûnê de bi zanîngehan, saziyên pîşesaziya parastinê û navendên lêkolînê yên navneteweyî re danûstandin têne kirin.

Her weha, ku aktorên cîhanî wek Boeing û Georgia Tech di salên dawî de di qadên wekhev de serlêdan û patentên navneteweyî wergirtine, nîşan dide ku ev alîkarîya teknolîjîk li seranserê cîhanê bûye qada lêkolînê ya stratejîk.

“Ne pêşdîtin, lê nirxandina zanistî”

Berber û tîma wî destnîşan dikin ku rexneyên li ser teknolîjiyê divê di çarçoveya exlaqê ya zanistî de, bi lêkolîna edebiyatê, analîza patentan û berhevkirinên teknîkî were kirin. Tê gotin ku navdana karê ku bi awayek fermî hatiye qeyd kirin, di qonaxa prototîpê de ye û alîgirên sazmanî hene, wek “li derveyî fîzîkê” ne rexneyeke zanistî ye, lê pêşdîtinek e.

Serlêdanên patentê û pêvajoyên weşanê (xêza demê)
1. 2ê Nîsana 2021 (A):
Serlêdanvan: İsmail BERBER
Hejmara/Koda patentê: TPE 2021/006013 (Serlêdana patentê)
Sazî: Enstîtuya Patent û Marka ya Tirkî (TÜRKPATENT)
2. 9ê Kanûna Paşîn 2021 (B):
Serlêdanvan: BOEING COMPANY
Hejmara patentê: EP4037167A1 (Serlêdana patentê)
Sazî: Ofîsa Patentê ya Ewropî (EPO)
3. 1ê Cotmeha 2021 (C):
Serlêdanvan: Georgia Tech
Hejmara patentê: WO2023056046A1 (Serlêdana patentê)
Sazî: WIPO (Rêxistina Cîhanî ya Mîlkiyeta Fîkrî)
4. 19ê Rêbendanê 2022:
Serlêdanvan: BOEING COMPANY
Hejmara patentê: US20222242683A1 (Serlêdana patentê)
Sazî: USPTO (Ofîsa Patent û Marka ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê)
5. 30ê Rêbendanê 2022:
Serlêdanvan: BOEING COMPANY
Hejmara patentê: CN114844314A (Serlêdana patentê)
Sazî: Rêveberiya Neteweyî ya Mîlkiyeta Fîkrî ya Çînê
6. 21ê Îlona 2023:
Serlêdanvan: İsmail BERBER
Hejmara patentê: TPE 2021/006013 (Patentê ku hat dayîn)
Sazî: TÜRKPATENT
7. 16ê Nîsana 2024:
Serlêdanvan: BOEING COMPANY
Hejmara patentê: US11962186B2 (Patentê ku hat dayîn)
Sazî: USPTO